محمد يوسف جويو- ڄامشورو
کاهوڙ ڪِيءَ کيرَ رِي . . . .
الطاف ملڪاڻي: سنڌي ادب جي آئيني ۾
الطاف ملڪاڻيءَ جو ننڍو ڀاءُ فاروق عادل ملڪاڻي مون سان گورنمينٽ هاءِ اسڪول حيدرآباد ۾ گڏ پڙهيو آهي. هي اسڪول ورهاڱي کان اڳ نول راءِ هيرانند ايڪڊميءَ طور هلندو هو ۽ ورهاڱو ٿيڻ کان پوءِ هي اسڪول سنڌ صوبي جِي گورنمينٽ جي ماتحتيءَ ۾ هلندو رهيو آهي. فاروق عادل ملڪاڻي هڪ محنتي، سچو، وفادار، سهپ ڀريو، روادار ۽ محبتي ماڻهو آهي. هي ان وقت ٻاراڻي تنظيم لطيف سنگت جو متحرڪ ميمبر هو، ۽ ڪجهه عرصي کان پوءِ هُو ان جو مرڪزي پريس سڪريٽري پڻ ٿيو. تڏهن الطاف ملڪاڻي ٻاراڻي تنظيم لطيف سنگت جو ضلع نگران هو. منهنجو فاروق عادل جي ڪري وحدت ڪالونيءَ ۾ جِت سندس گهر هيو، ساڻس ملڻ لاءِ وڃڻ ٿيندو هو. ۽ اتي ئي سندس ڀاءُ الطاف ملڪاڻيءَ سان به ملاقات ٿيندي هئي ته ڪچهري به ٿيندي هئي. اهڙيءَ طرح سان اُهي ملاقاتون دوستيءَ ۾ بدلجي ويون. دوستي وري اهڙي جُڙي، جهڙي منڊيءَ ته ٽِڪَ، مطلب ته مان هنن ٻنهي ڀائرن جي دوستيءَ ۾ اڄ تائين جڙيل ئي رهيو آهيان. اها محبت، اها وفا، اها سهپ، اها سچائي ۽ اها سادگي مون هنن ٻنهي ڀائرن کان سکي آهي. سچ ته مون لاءِ الطاف ۽ فاروق جِي دوستي هڪ نعمت جي برابر آهي. الطاف سادو، سچو پر هڪ وفادار ۽ پيارو ماڻهو آهي جيڪو هڪ مفڪر، اديب ۽ ليکڪ آهي.. سندس لکڻين ۾ فڪر لطيف ۽ نئين نسل لاءِ اتساهه ڀريل هوندو آهي. هن سان جنهن جو به واسطو جڙيو، ان هن مان گهڻو ڪجهه حاصل ڪيو ۽ سکيو آهي. هي پاڻ کي پوئتي رکي ٻين کي اڳتي آڻڻ وارو آهي. هن جي ئي گُڻن مان فاروق سکيو آهي. جڏهن مون سوچيو ته الطاف سان منهنجي دوستي يا واقفيت ڪڏهن ۽ ڪيئن ٿي ته اِهو سڀ ياد اچي ويو ته هن سان منهنجو واسطو ته سندس ڀاءُ فاروق عادل ملڪاڻيءَ جي معرفت ئي جڙيو هو. هي زمانو ضياءِ جي ڇتي مارشلا جو آهي، پوءِ ايم آر ڊيءَ جي تحريڪ هلي، سنڌ قومي اتحاد جڙيو هو، تڏهن قومي تحريڪ مضبوط هئي. ٻاراڻيون تنظيمون پڻ سرگرم هيون ۽ ٻاراڻيون دوستيون به مضبوط هيون، تعليمي ادارن جي نوجوانن ۾ هڪ شعور هو هڪ اتساهه هو، اخلاق ۽ قومي غيرت هئي، پوءِ آخر اهڙو واءَ وريو جو سڀ کان پهرين شاگرد يونين ختم ڪرڻ کان پوءِ ٻاراڻيون تنظيمون ختم ڪيون ويون، ڇاڪاڻ اهي ٻاراڻيون تنظيمون قومي تحريڪ جون نرسريون هيون. ان کان پوءِ وري يونيورسٽين مان شاگردن جون تنظيمون ختم ڪيون ويون ۽ هاڻ ته يونيورسٽين ۾ بگهڙ، راڪاس ۽ ٻيا خونخوار زناور گهمن ڦرن پيا. جڏهن ته اسان جي ٻارن جا اسڪول اڳ ۾ ئي بدنام ڪري، انهن جا معيار ڪيرائي ڪري ان جي جاءِ تي هڪ وڏي سازش سان خانگي (پرائيويٽ) اسڪول کولي ڪري، اسان جي سنڌي ٻولي جي پڙهڻ ۽ سکڻ جا در بند ڪيا ويا آهن. ڇاڪاڻ ته بنيادي تعليم مادري ٻوليءَ ۾ ڏبي آهي ۽ انهن پرائيمري اسڪولن ۾ مادري ٻولي پاڙهي ويندي هئي. ٻولي ئي قوم جي سڃاڻپ آهي. هاڻ خانگي (پرائيويٽ) اسڪولن ۾ اردو ۽ انگريزي ٻولي پاڙهي وڃي ٿي، جڏهن ته مادري ٻوليءَ کي انهن اسڪولن مان نيڪالي مليل آهي. ٻولي ويچاري وطن ۾ هوندي به جلاوطن آهي.
شاعر، ڪهاڻيڪار، ترجميڪار ۽ نثر نگار الطاف ملڪاڻيءَ جو تعلق هڪ صوفي، علمي ۽ ادبي گهراڻي سان آهي. هي انتهائي سٻاجهي طبيعت رکندڙ شخص پنهنجي مزاج ۾ پڻ ماٺيڻو، ٿڌي طبيعت ۽ خيالن ۾ صوفي منش آهي. هن جو اصل نالو علي گوهر ملڪاڻي آهي جڏهن ته سندس ادبي نالو الطاف ملڪاڻي آهي. هن 19 اپريل 1967ع تي غلام هادي ملڪاڻي جي گهر ۾ جنم ورتو. هي هن وقت زرعي کاتي ۾ ملازم آهي. هن لکڻ جي شروعات 84- 1983ع کان ٻاراڻي شاعريءَ سان ڪئي ۽ 1985ع کان هن ڪهاڻيون لکڻ شروع ڪيون، ۽ سندس ڪهاڻين جو پهريون مجموعو 1994ع ”ساڀيائن کان رٺل سپنا“ ڇپجي پڌرو ٿيو. ڪهاڻين جي لکڻ سان گڏ هن 2001ع کان مختلف موضوعن تي ڪتابن جا ترجما ڪرڻ شروع ڪيا ۽ گڏوگڏ مختلف اخبارن ۾ ڪالم پڻ لکندو رهيوآهي. اهڙيءَ طرح هن جا مختلف موضوعن تي چاليهه کن ڪتاب ترجمو ڪري ڇپايل آهن، سندس طبعزاد ڪتابن ۾ پهريون ڪتاب ”ساڀيائن کان رٺل سپنا“ ڪهاڻين تي مشتمل آهي، جڏهن ته ٻيا ڪتاب نج فڪري ۽ معلوماتي ڪتاب آهن جن ۾ ”تصوف، عشق ۽ سائين جي ايم سيد- 2011ع“ هي ڪتاب سائين جي ايم سيد جي شخصيت تي لکيل آهي. ”لطيفي مينيفيسٽو: هي ڪتاب شخصي تعمير، قومي بقا ۽ عالمي ڀائيچاري جو انسان دوست فڪر- 2005“ هي ڪتاب تصوف جي عالمي نظريئي جي فڪر تي لکيل آهي. ”دُرِ ناياب- 2013ع“ هي ڪتاب درگاهه ملڪاڻي شريف جي اڳوڻي گادي نشين علامه مخدوم احمد مجتبيٰ غالب ملڪاڻيءَ جي سوانح حيات تي لکيل آهي. الطاف ملڪاڻي لطيف سائين جي هن بيت جي هُوبهُو عڪاسيءَ تي پورو لهي ٿو.
جِتِ نه پَکِيءَ پيرُ، تِتِ ٽِمڪي باهڙِي،
ٻيو ٻارِيندو ڪير، کاهوڙِڪِيءَ کيرَ رِي.
ها! هن باهڙي ٻاري آ، اها شعور جي لاٽ آ ۽ عشق جي جوت آ جيڪا ڌرتيءَ کان مٿي گگن ڏانهن وڃي ٿي. الطاف مختلف ٻارن جي رسالن ”سنڌباد ڪتابي سلسلو، ارچڪ مرچڪ، ماهوار لاٽ، گلستان ۽ دوستي“ جو ايڊيٽر رهيو آهي. ٻاراڻي ادب ۾ ماهوار لاٽ خاص طور مشهور ٻارن جو رسالو هو، جيڪو الطاف ملڪاڻيءَ حيدرآباد مان پاڻ جاري ڪيو هو. هي ”سنڌ رنگ، هزار داستان ڊائجسٽ، ڪرزمان ڊائجسٽ ۽ عبرت مئگزين“ جو ايڊيٽر ۽ سب ايڊيٽر رهي چڪو آهي. ان کان علاوهٰ هن ٻه ڪتاب ”پلئه پايو سچ ۽ سوري سزاوار“ مرتب ڪيا. هي ٻئي ڪتاب شاه لطيف جي شاعري، فڪر ۽ زندگيءَ بابت سوالن جوابن تي مشتمل هئا. ۽ ٻيا ڪئي ڪتاب مرتب ڪيا آهن. هي سنڌي ايسوسيئشن آف نارٿ آمريڪا (سانا) پاران سنڌ مان نڪرندڙ مئگزين سنگت ورلڊ جي ايڊيٽوريل بورڊ جو ميمبر به رهي چڪو آهي. سندس ترجمو ڪيل ڪتابن ۾ گرو رجنيش اوشو جا مختلف ڪتاب، رابندر ناٿ ٽئگور جو (طوفان ناول)، ڀڳوانداس جو تلسي داس، ليدياڪور شنووا جو فلسفو ڇا آهي ۽ چين جو مدبر، ڏاهو ۽ انقلابي چو اين لائي جي آتم ڪهاڻيءَ وغيره جا ترجما شامل آهن. ان کان به وڌيڪ هن جي نگرانيءَ ۾ ۽ مدد سان مختلف ڪتاب ڇپجي پڌرا ڪيا ويا آهن. اهو لکڻ پڙهڻ جو سلسلو ختم نه ٿيو آهي پر سندس اڄ به مختلف رسالن، اخبارن ۽ ڪتابي سلسلن ۾ ڪهاڻيون، مضمون، ترجما ۽ تجزيا ڇپجندا رهن ٿا.
الطاف ملڪاڻي ٻاراڻي ادب جو ليکڪ
ٻاراڻو ڪتابي سلسلو ”ماهوار لاٽ“: الطاف ملڪاڻيءَ 1990ع جي ڏهاڪي جي شروعات ۾ ٻارن لاءِ ڪتابي سلسلو ماهوار لاٽ رسالي جو بنياد رکيو، هي سڄاڻ ٻارڙن جو علمي، ادبي ۽ معلوماتي رسالو هو. هن جهڙوڪر هڪ اداري جو بنياد رکيو هو، هن جي ساٿين ۾ الطاف ملڪاڻيءَ کان سواءِ آسي زميني، مولابخش ڀونگر ڪاڪا، نصير ميمڻ، ذوالفقار ڀٽي، طارق قريشي، مسعود قريشي جاويد سحر،مير جمالي ۽ خرم کوکر شامل هئا. ان ۾ وڌاءُ ڪونه ٿيندو جيڪر مان ائين چوان ته الطاف ملڪاڻي، آسي زميني ۽ مولابخش ڀونگر ڪاڪا کي ڇڏي ڪري باقي سڀني ليکڪن جو هي استاد رهيو آهي. ان کان پوءِ ٻيا به ڪي دوست اچي هن سان شامل ٿيا هئا. ان وقت هن رسالي سڄي سنڌ ۾ گهڻي ۾ گهڻي مشهوري حاصل ڪري ورتي هئي. ماهوار لاٽ جا ڪُل يارهن پرچا ڇپجي پڌرا ٿي چڪا آهن. هن رسالي جي ڪري ٻارن جي پڙهڻ جي عادت وڌڻ سان گڏوگڏ پنهنجي وطن ۽ ٻوليءَ سان پيار پڻ وڌيو. ٻارن ۾ شعور، خود اعتماديءَ ۾ اضافو ٿيو. ٻاراڻي ادب ۾ هي رسالو هڪ خاص جاءِ والاري چڪو هو، پر افسوس آ جو هاڻ اهڙا ادبي ۽ معلوماتي ڪتاب يا رسالا بازار ۾ ڳوليا به نه ٿا لڀن. يادگيريءَ خاطر لاٽ جي ڪجهه پرچن جو تعارف هيٺ ڏجي ٿو.
1. ماهوار لاٽ : سنڌ جي سڄاڻ ٻارڙن جو علمي ادبي رسالو
جون- جولاءِ- آگسٽ 1993ع
هن رسالي ۾ لطيفي لات، ڪهاڻيون، تاريخ، معلوماتي ادب، جاسوسي ادب، مزاحي ادب ۽ ٻاران جي ڦوٽن جو آلبم وغيره ڇپيل آهن. هن رسالي جو ٽائيٽل مونو ڪلر ۾ آهي جنهن تي خوبصورت معصوم ٻارن جون تصويرو شايع ٿيل آهن. چيف ايڊيٽر: الطاف ملڪاڻي، مئنيجنگ ايڊيٽر جاويد سحر قريشي، ايڊيٽر ذوالفقار ڀٽي ۽ سهڪار سٿ خرم عباس کوکر ۽ محمد يوسف جويو جڏهن ته هن سڄي پرچي جي ڪمپوز ڪندڙ نصير ڪاتيار ۽ علي شير قريشي آهن.
2. ماهوار لاٽ : سنڌ جي سڄاڻ ٻارڙن جو علمي ادبي رسالو
جلد پهريون شمارو ٻيو. سيپٽمبر 1993ع
هن رسالي ۾ لطيفي لات، ڪهاڻيون، تاريخ، معلوماتي ادب، جاسوسي ادب ۾ ذوالفقار ڀٽيءَ جو ناول ”خلائي جنگ“، مزاحي ادب ۽ ٻاران جي ڦوٽن جو آلبم وغيره ڇپيل آهن. هن ۾ وڌيڪ پي ٽي وي ۽ ٻارن جو اداڪار احمد الله ٽوني (مرحوم) جو انٽرويو پڻ شايع ڪيل آهي. هن رسالي جو ٽائيٽل مونو ڪلر ۾ آهي جنهن تي خوبصورت ٻن ٻارن نالي فرحان انجم ميمڻ ۽ شرين قاسم ميمڻ جون تصويرو شايع ٿيل آهن. چيف ايڊيٽر: الطاف ملڪاڻي، مئنيجنگ ايڊيٽر جاويد سحر قريشي، ايڊيٽر ذوالفقار ڀٽي ۽ سهڪار سٿ خرم عباس کوکر ۽ محمد يوسف جويو جڏهن ته هن سڄي پرچي جي ڪمپوز ڪندڙ نصير ڪاتيار ۽ علي شير قريشي آهن.
3. ماهوار لاٽ : سنڌ جي سڄاڻ ٻارڙن جو علمي ادبي رسالو
جلد پهريون، شمارو ڇهون - نومبر 1993ع
هن رسالي ۾ لطيفي لات، ڪهاڻيون، تاريخ، معلوماتي ادب، جاسوسي ادب، مزاحي ادب ۽ ٻاران جي ڦوٽن جو آلبم وغيره ڇپيل آهن. هن ۾ محترم رياضت ٻرڙي ۽ محترم محمد عثمان ميمڻ جون ٻارن لاءِ لکڻيون به شامل آهن. رسالي جو ٽائيٽل مونو ڪلر ۾ آهي جنهن تي خوبضورت ٻارن جون تصويرو شايع ٿيل آهن. چيف ايڊيٽر: الطاف ملڪاڻي، مئنيجنگ ايڊيٽر جاويد سحر قريشي، ايڊيٽر ذوالفقار ڀٽي ۽ سهڪار سٿ خرم عباس کوکر ۽ محمد يوسف جويو جڏهن ته هن سڄي پرچي جي ڪمپوز ڪندڙ رياض حسين سومرو ۽ منوهر لعل گيانچنداڻي آهن.
4. ماهوار لاٽ : سنڌ جي سڄاڻ ٻارڙن جو علمي ادبي رسالو
هي مهراڻ پبليڪيشن جو ڪتاب نمبر 11 ۽ لاٽ نمبر 6 آهي. هي ماهوار لاٽ جو خاص نمبر آهي جيڪو سنڌي ٻوليءَ جي شهيدن ۽ سائنسي ترقي پسند سوچ رکندڙ شهيد نذير عباسي جي نانءُ ڪيو ويو آهي. باقي رسالي ۾ ساڳيا سلسلا جهڙو ڪر لطيفي لات، ڪهاڻيون، تاريخ، معلوماتي ادب، جاسوسي ادب، مزاحي ادب ۽ ٻاران جي ڦوٽن جو آلبم وغيره ڇپيل آهن. رسالي جي لکندڙن ۾ نصير سارنگ، طارق قريشي ۽ ٻيا شامل آهن. وڌيڪ هن ۾ ان وقت جي ٻاراڻي تنظيم لطيف سنگت جي مرڪزي جنرل سڪريٽري محمد علي بهڻ، سجاڳ ٻار تحريڪ جي مرڪزي صدر گزار وساڻ، ريڊيو ۽ اسٽيج جي بهترين ڪمپيئر انيس سلطانه ٻرڙو جا انٽرويو شامل ڪيل آهن. ان کان علاوهٰ قومي تحريڪ جي اڳواڻ محترم عبدالواحد آريسر جي ننڍپڻ جو يادون به هن رسالي جون سينگار آهن. رسالي جي چار رنگن واري ٽائيٽل تي شهيد طارق ميمڻ جي تصوير ڏنل آهي. هن معصوم ٻار کي ان وقت پناهگير دهشتگردن هٿان بي درديءَ سان ڪُٺو ويو هو. رسالي لاٽ جو سرپرست: الطاف ملڪاڻي، ايڊيٽوريل بورڊ ۾ جاويد سحر قريشي، ذوالفقار ڀٽي ۽ عمران لغاري شامل آهن، جڏهن ته سرڪيوليشن انچارج افتخار سومرو آهي.
الطاف ملڪاڻي: ليکڪ ۽ مترجم
الطاف ملڪاڻي هڪ ليکڪ ۽ مترجم جي حيثيت ۾ سندس ڪجهه طبعزاد ڪتابن تي هن ريت راءِ جو اظهار ڪجي ٿو.
¨ ساڀيائن کان رٺل سپنا ( ڪهاڻيون)
هي ڪتاب ڪهاڻين جو آهي. هن، جڏهن شاعر جي حيثيت مان ڦري ڪهاڻيڪار جي حيثيت ۾ ڪهاڻيون لکڻ شروع ڪيون تڏهن هن جي ڪهاڻين جو ڪتاب ”ساڀيائن کان رٺل سپنا“ جُڙي پوي ٿو. هن جون ڪهاڻيون سماجي مسئلن ۽ قومي مسئلن تي لکيل آهن. الطاف ان فيلڊ ۾ به پاڻ مڃرايو آهي جو اڄ تائين به سندس ڪهاڻيون ڇپجنديون اچن ٿيون.
¨ لطيفي مينيفيسٽو ۽ سلسليوار پيغامِ لطيف
هي مٿيان ٻئي ڪتابچڙا آهن. جيڪي سائين الطاف ملڪاڻيءَ جي تخيل، فڪر ۽ محنت جو نتيجو آهن لطيفي مينيفيسٽو هي شاهه لطيف جي آفاقي پيغام کي عام ڪرڻ ۽ عالمِ انسانيت، برابري، رواداري ۽ خدمت خلق جا احساس جاڳائڻ لاءِ هي ننڍڙو پر مڪمل فڪر انگيز موضوعن تي لکي ڪري هو اسان کي هڪ تحريڪ ”لطيفي تحريڪ“ جي شڪل ۾ گڏ ڪري، هلائڻ چاهي ٿو. هن تحريڪ جا پنج بنياد آهن. جن کي هن ڪتاب ۾ تفصيل سان بيان ڪيو ويو آهي. اُهي هي آهن: خود شناسائي- خدا شناسائي - وطن دوستي - انسان دوستي ۽ خدمتِ خلق اهي هن تحريڪ جا مول متا آهن. الطاف پاڻ صوفي ۽ انسان دوست آهي. ۽ هو به اسان کي ان راهه تي هلڻ لاءِ سڏي رهيو آهي.! مٿيون ٻيو نمبر ڪتاب سلسليوار پيغامِ لطيف پڻ لطيفي تحريڪ جو هڪ سلسليوار مئگزين آهي. هن ۾ به هي اسان کي امن ۽ انسان سان پيار ڪرڻ جو درس ڏئي ٿو. شاهه لطيف ڀٽائي اسان جو صوفي، فلسفي، قومي شاعر ۽ فڪري رهنماءُ پڻ آهي.هن جي شاعريءَ ۾ محبت جو ۽ عالمِ انسانيت جو درس ڏنل آهي. هي خدا شناسائي ۽ وطن دوستيءَ ۾ ڪاميابي ڏسي ٿو. هي شاهه لطيف جو پيغام جيڪڏهن اسان هيئين سان هنڊايون ته هوند اسان جو وطن سنڌ گهڻين براين ۽ بيمارين کان آزاد ٿي خوشحال ۽ برڪت ڀريو ٿي پوي. هي ڪتاب اسان کي مڪمل انسان ٿيڻ جو درس ڏين ٿا ۽ عالمِ انسانيت جي خدمت ڪرڻ جو ڏس پڻ ڏين ٿا.
¨ تصوف، عشق ۽ سائين جي ايم سيد
سنڌ جو وڏو مدبر، ڏاهو، فلاسافر، اديب، سياستدان، مفڪر ۽ صوفي لاڪوفي انسان سائين جي ايم سيد جي تصوف ۽ عشق جي فلاسافيءَ جو خلاصو هن ڪتاب ۾ پيش ڪيو ويو آهي. هن ڪتاب ۾ دنيا جي ٻين صوفين جي خيالن تي به مختصر راءِ جو اظهار ڪيو آهي. الطاف ملڪاڻيءَ جا خيال اسان کي ٻڌائين ٿا ته صوفي سماج جي روايتن يا سسٽم جو باغي هوندو آهي ۽ هُو محبت ۽ عشق جي ذريعي انقلاب آڻڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. هو عالمِ انسانيت لاءِ برابري، رواداري، عقيدي جي متڀيد کان آجي پنهنجي دنيا بنهه آزاد دنيا جيڪا محبت جي هجي، امن جي هجي، هڪ خلقڻهار جي ۽ انسان جي هجي، اهڙا هُو سبق ڏيندو رهندو آهي.
الطاف ملڪاڻيءَ جي ڪجهه ترجمو ڪيل ڪتابن تي هڪ نظر
سنڌي ٻوليءَ ۾ترجمن جي ايتري ئي اهميت آهي، جيتري ترقي يافته قومن جي ٻولين ۾ ترجمي جي اهميت آهي. ترجمي سان اسان کي ٻين ٻولين جي ادب، ٻولي، تعليم، سائنس، ٽيڪنالائجي ۽ فڪري طرح ڪيتري ترقي ٿي آهي ان جي ڄاڻ ۽ ان جي اهميت جي خبر پوي ٿي. ترجمي سان پنهنجي ٻولي به شاهوڪار بنجي ٿي، ماڻهن کي نون خيالن، نون فڪرن ۽ تبديلين جي خبر پوي ٿي. ان ڪري اسان جي وڏڙن پنهنجي ٻوليءَ لاءِ ترجمي کي خاص ۽ اهم سمجهيو آهي. سائين محمدابراهيم جويي صاحب ته ان سلسلي ۾ سڀ کان اڳ ڪوششون ورتيون، هن ورهاڱي کان پوءِ پهريون ڀيرو 1954ع ڌاري سنڌي ادبي بورڊ جي سڪريٽريءَ جي حيثيت ۾ ترجميڪاريءَ لاءِ هڪ الڳ ادارو سنڌ ٽرانسليشن بيورو جي رٿا پڻ ڏني هئي. ڇو ته سنڌي ٻولي ۽ ادب لاءِ اهو بنهه گهڻو ضروري هو ته پنهنجي ٻوليءَ ۾ ترجما ڪري قوم کي هڪ سٺو معياري ۽ بنهه نئين نِڪور سائنسي ڄاڻ ۽ ادب کان واقف ڪجي، ۽ فڪري سگهارو ڪجي. الطاف ملڪاڻي صاحب به ترجمن جي اهڙي اهميت ڄاڻندي ۽ سمجهندي بهترين ترجما ڪيا آهن. انهن مان ڪجهه ترجمو ڪيل ڪتابن تي هڪ مختصر راءِ ڏجي ٿي.
¨ طوفان / رابندر ناٿ ٽئگور
ترجمو ڪيل ڪتابن مان طوفان (ناول) ننڍي کنڊ جو جڳ مشهور ليکڪ رابندر ناٿ ٽئگور جو لکيل آهي. هي نوبل انعام حاصل ڪندڙ ليکڪ، بنگلاديش ۽ هاڻ هندستان جي وڏي شهر ڪلڪتي جو رهواسي هو. چون ٿا ته انگريزن جڏهن ننڍي کنڊ تي حڪمراني جو جهنڊو ڦڙڪايو، تڏهن هنن هتان جي ٽن وڏن شهرن کي وڏي شوق سان ۽ پلاننگ سان جوڙيو يا ٺاهيو هو جن ۾ هي ٽي شهر ڪلڪتو، ممبئي ۽ ڪراچي آهن. انهن ٽنهي شهرن جي هڪ جهڙائي اها به آهي ته اهي ٽئي شهر سمنڊ جي ڪناري تي آهن ته انهن ٽنهين شهرن کي ننڍي کنڊ ۾ داخل ٿيڻ جو دَرُ به چون ٿا. سو ٽئگور صاحب به ان شهر جو آهي جنهن کي جديد انداز ۾ انگريزن جوڙيو هو. هي شانتي نڪيتين جو بنياد رکندڙ استاد، ليکڪ، ڪهاڻيڪار، شاعر، ناول نگار، ڊراما ليکڪ، آرٽسٽ هجڻ سان گڏ پنهنجي قوم جو وڏو سُونهون ۽ دانشور ٿي گذريو آهي. هي ”طوفان“ ناول آهي جيڪو اردوءَ مان اسان جي پياري الطاف ملڪاڻي ترجمو ڪيو آهي. هي ترجمي تان ترجمو ٿيل آهي، جڏهن ته اهو چيو ويندو آهي ته اصل ٻوليءَ تان ئي ترجمو ڪجي ته وڌيڪ بهتر ٿيندو آهي. پر هي ترجمو پڙهڻ سان معلوم ٿيندو ته ترجمو ڪهڙي به ٻوليءَ تان ڪجي پر ليکڪ کي لکڻ ۽ ترجمي ڪرڻ جو ڏانءُ يا فن اچي، ٻوليءَ جو ڄاڻُو هئڻ گهرجي ۽ پوءِ جيڪو ڪتاب ترجمو ڪري تنهن جي مقصد، اهميت ۽ ضرورت جي هن کي خبر هجي ته منهنجي نظر ۾ اِهو ترجمو معياري ٿي سگهي ٿو. هي ناول سماجي مسئلي تي لکيل آهي، الطاف جي اهائي ڪماليت آهي جو هن ترجمي جي ٻوليءَ جو استعمال انتهائي سادو ۽ خوبصورت ڪيو آهي. ۽ واقعن کي چِٽيءَ ۽ واضح طور لکيو آهي، ڄڻ هي ناول اصل سنڌي ٻوليءَ ۾ ئِي لکيو ويو هجي.
¨ مجاز کان حقيقت تائين / گرو رجنيش
هي ڪتاب گرو رجنيش اوشو جي ليڪچرز تي مشتمل آهي. گرو رجنيش هڪ هندستاني سک فلاسافر آهي. هي تمام گهڻو پڙهيو لکيو ماڻهو آهي. هن جي مختلف موضوعن تي سٺي گفتگو ٿيل آهي. جيڪا بلڪل علمي، سائنسي ۽ مُدلل نموني سان ڪيل آهي. الطاف ملڪاڻيءَ جي ترجمن ۾ اوشو جا ترجما مڙئي ڪجهه سَرسُ آهن، اهو ان ڪري جو الطاف ملڪاڻي به هڪ سٺو پڙهيو لکيو ماڻهو آهي. ۽ هي فڪر ۽ ذڪر کي خوب ڄاڻي ٿو. جيڪڏهن هن کي ڪٿان به ڪا سٺي ڳالهه يا ڪو سٺو ڪتاب ملي ٿو ته هُو ان کي جهٽ گهڙيءَ ۾ پڙهي، هيئين سان هنڊائي ٿو. ۽ جيڪڏهن ڪنهن طريقي سان اهو مواد يا ڪتاب ڪجهه دير لاءِ ملي پوي ٿو، ته هي ان جو ترجمو ڪري يا ان تي ڪو مضمون لکي ڪري، اهو ،علوماتي مواد يا فڪر اسان ۽ ٻين تائين پهچائي ڇڏي ٿو. هي ڪتاب به هڪ فڪري ڪتاب آهي. جنهن ۾ عشق، محبت، ماڻهو، مجاز، جنس، جبر، آزادي ۽ سماجي اخلاق کي هنن ليڪچرز ۾ بحث هيٺ آندو ويو آهي. هي ڪتاب سڄو سماجي سائنسي ڄاڻ ڏئي ٿو. ۽ هن جو ترجمو نهايت آسان ۽ سولي ٻوليءَ ۾ ٿيل آهي.
¨ نيرن گلن جي برسات/ گرو رجنيش
هي ٻيو ڪتاب به گرورجنيش جي هڪ پُر مغز ليڪچرز تي آڌاريل آهي. هن ڪتاب ۾ جن اهم موضوعن تي اوشو ڳالهايو آهي. اُهي اسان جي سماج جي هر فرد بلڪِ اڄ جي نوجوانن جا موضوعو آهن. جهڙوڪر؛ برداشت، محبت، ڪاوڙ، اَنا، علم، خودشناسي، اعتماد يا ڀروسو، زندگي، موت ۽ خودڪشي وغيره هن ڪتاب جا موضوع آهن. سچ پچ ته اهڙن ڪتابن جي اڄ اسان جي نوجوانن کي ضرورت آهي. اهي اهڙا ڪتاب پڙهن ۽ پُرجهن ته جيئن اسان جو سماج بهتر کا بهتر ٿي سگهي. هن ڪتاب منجهان مان اوشو جا ڪجهه لفظ اوهان آڏو پيش ڪندس: ” شاگرد هجڻ جو مطلب آهي حاصل ڪرڻ وارو، سکڻ لاءِ سجاڳ ۽ تيار ٿيڻ. سکڻ جو مطلب هي آهي ته مان اهو ڄاڻان ٿو ته مان اڻ ڄاڻ آهيان.“ ٻئي هنڌ هو چوي ٿو ته ” حساسيت شعور ۽ ڄاڻ سان گڏ واڌ ويجهه پائي ٿي. ان تي قابو پائڻ سبب توهان ڪُند ذهن ۽ مرده ٿي وڃو ٿا.“
¨ فلسفو ڇا آهي؟ / ليديا ڪورشنووا
هي ڪتاب فلسفي جي سائنسي ڄاڻ تي مشتمل آهي. هن جي پڙهڻ سان اسان کي فلسفي سان ڄاڻ سڃاڻ ٿي وڃي ٿي. هن کان اڳ سنڌ جي وڏي دانشور سائين محمد ابراهيم جويي صاحب اهڙي ئي قسم جو ڪتاب نالي ”فلسفي جو ابتدائي ڪورس“ ترجمو ڪيو هو، جنهن جا ڪئي شمارا پڌرا ٿي چڪا آهن. جيڪو پڻ اسان کي اهڙو ڏاهپ ڀريو سائنسي علم يا فلسفو سمجهائي ٿو، ته ان جو اسان جي حياتيءَ ۾ ڪهڙو ڪارج آهي، يا اسان عقليت سان عزت ڀري زندگي ڪيئن گذاري ٿا سگهون. مون کي الطاف ملڪاڻيءَ جو هي ترجمو ڪيل ڪتاب به ان جو هڪ تسلسل محسوس ٿئي ٿو. هن جا موضوع به ساڳيا آهن. جيڪي سائين جويي صاحب جي ڪتاب جا آهن. يعني علمي ۽ سائنسي ڄاڻ ڏيڻ ۽ سو هي ڪتاب به اهڙيءَ نوعيت جو آهي. ۽ بهترين ترجمو ٿيل آهي، سولي سنڌي ٻوليءَ جو استعمال ڪيو آهي. الطاف ملڪاڻيءَ جي هيءَ ڪوشش لافاني آهي.
¨ تلسي داس / ڀڳوان داس
تلسي داس هندستان جو شاعر ۽ فلسفي هو، هن جا خيال اُونها ۽ سماجي حالتن جي نمائدگي ڪندڙ آهن. هي شاعر خيالن ۽ عملن صوفي انسان دوست رهيو آهي. الطاف ملڪاڻي هن جي شاعريءَ جي تشريح سميت ترجمو ڪيو آهي. هن ڪتاب کي پڙهڻ سان اسان کي سماج اندر انسان جي اهميت ۽ ان جو ڪارج سمجهه ۾ ايندو. سچ ته الطاف ملڪاڻي جي ترجمن جي ڪتابن جي چونڊ هڪ اعليٰ ذهن، سوچ ۽ فڪر جي ادراڪ جو ثبوت آهي. پاڻ بهتر ترجما ڪري اسان کي هڪ ڏاڍ، جبر ۽ دنياداريءَ جي ڦندن کان آزاديءَ جي راهه ۽ سُڪون جي راهه تي هلڻ لاءِ گس ڏسي ٿو. اسان کي هي ڪتاب پڙهڻ گهرجي.
الطاف ملڪاڻيءَ جي لکڻ جو انداز آسان فهم آهي ۽ پنهنجي لکڻين ۾ سادي سولي سنڌي ٻولي ڪتب آڻيندو آهي ته جيئن پڙهڻ ۾ دلچسپي رهي ۽ تسلسل قائم رهي سگهي. مٿي مون سندس ڪجهه ڪتابن جو ذڪر ڪيو آهي ۽ انهن جو مختصر جائزو پڻ ورتو آهي. حقيقت ۾ هن ٻاراڻي ادب کان وٺي ادب جي هر صنف تي طبع آزمائي ڪئي آهي ۽ پاڻ ان ۾ مڃايو آهي. هي ادب جي دنيا جو هڪ جاکوڙي ڪردار آهي. هن جي لکيل ڪتابن کي نوجوان گهڻو پسند ڪن ٿا ۽ کيس قدر جي نگاهه سان ڏسن ٿا.
